Yapay Genel Zeka ve Öznel Deneyimler
Öznel Deneyimleri Olan Bir Yapay Zeka
Yapay zeka kavramı insanların duyduğu zaman şaşırmadıkları bir teknoloji haline geldi. Bugün bir televizyon satın aldığınızda kutusunun üzerinden AI logosu görmek mümkün. Artık herkes yapay zekanın kullanıldığını da fark edebilir durumda, şöyle geri bildirimlere denk gelmiş olabilirsiniz “arabadan bahsetmedim ki neden bana kırmızı araba önerip duruyor bu telefon”.
Netflix, Amazon, Google, Instagram ve Meta gibi bir çok şirketin yapay zeka kullandığı biliniyor. Yapay zekanın ne olduğunu hiç bilmeyen biri için şöyle bir tanım yapılabilir, yapay zeka bir sınıflandırmadır. Küçük çocukların beyin gelişimleri için oyuncakları ilgili yerlere soktuğu bir set vardır. Yıldız, üçgen, kare ve diğer geometrik şekillerden oluşan parçaları ilgili yerlere sokmayı deneyen çocuk bir iki yanlış denemenin ardından üçgenin üçgen olan deliğe, karenin de kare olan deliğe girmesi gerektiğini tespit eder ve sonraki denemelerinde artık hangisinin nereye gelmesi gerektiğini biliyordur. İşte yapay zeka tam olarak budur. Bilgisayar farklı sınıflandırma algoritmalarıyla neyin nereye gelmesi gerektiğini sürekli dener ve doğru sonuçlar yakaladığında bunu kaydeder, bu o kadar hızlı gerçekleşir ki bizler arka planda her şeye vakıf bir zekanın var olduğunu zannederiz.
Yapay zeka, makine öğrenmesi, sinir ağları, derin öğrenme kavramlarının hepsi aslında aynı yöntemin parçalarıdır. Ele alınan iş ve derlenmesi gereken veri çok büyük olduğundan bunu yapabilmek için farklı yöntemler kullanılır. İşte bu yöntemleri de alt sınıflara ayırarak farklı isimler verilmektedir. Makine öğrenmesi ve yapay zeka hakkında Kagle, Medium, Youtube ve Spotify de bir çok kaynak bulabilirsiniz. Bu yazıda ele alınan konu genel yapay zeka ve öznel deneyimler arasındaki ilişkidir.
Bilgisayar ve tıp dünyasındaki gelişmeler şaşırtıcı biçimde ilerlemiş olsa da bilim insanlarının zihin konusunda net bir cevabı yoktur. Özellikle zihin ve ruh arasında da ciddi tartışmalar yaşanmaktadır. Dinsel anlamda ruhun varlığını inkar etmek pek çok insan için Kabul edilebilir değildir. Zihnin nasıl oluştuğu konusunda tıp dünyası gayet net çıktılara ulaşabilmişlerdir. Beyinde bulunan ortalama 80 milyar nöron birbirleriyle haberleşerek zihni oluşturur.
Zihin zamanla gelişerek akıl olgusunu oluşturur ve insanlar artık belli bir yaşa geldiğinde edindikleri tecrübelerle akıl ve fikir yürütebilir duruma gelirler. Bu tespit ve bilgisayar dünyasında yaşanan gelişmeler birlikte değerlendirildiğinde pek çok veri bilimci insan beyninin bilgisayar ortamında aynen taklit edilebileceğini öne sürer. Bu gerçekten de böyledir, bugün gelinen teknoloji insan beyninin çalışma prensiplerini aynen karşılar. Bir zamanlar bir çizgi film vardı hatırlayacaksınız, bir robotun karnında biyolojik bir beyin vardı ve tüm kararları o veriyordu. ABD ve İngiltere’de süren bazı çalışmalarda biyolojik bilgisayarlar için temel düzeyde adımlar atılmış durumda.
Yapay zeka ve insan beyni arasındaki ilişki artık olabileceği kabul edilen bir düzeyde tartışılmaya başlayınca ortaya yeni bir kavram çıktı. Yapay genel zeka, bu kavram yapay zekanın tam olarak insan zekası gibi davranması durumunu izah etmek için kullanılmaktadır. Bir çok kaynakta makine öğrenimi için bir bilgisayarın neyi nasıl yapacağını kendi kendine tespit etmesidir gibi bir tanım geçer, bu tanım aslında varılmak istenen yeri tarif etmektedir.
Buna rağmen günümüzde üretilen pek çok yapay zeka bu tanımın sadece bir kısmını karşılamaktadır, mesela Netflix’te kullanılan öneri botu önceki film deneyimlerinizden yola çıkarak size filmler önerebilir ama film izlemek isteyip istememeniz ile ilgili bir çıkarımda bulunamaz. Burada zihninizin farklı dinamikleri değerlendirerek bir çıkarımda bulunması gerekir. Mesela o gün pazardır, partnerinizle buluşmanız mümkün değildir ve dışarı çıkmak için de geç olmuştur, o an sizin için film izlenecek bir an olduğunu geçmiş öznel deneyimleriniz üzerinden karar verip Netflix’i açmış olabilirsiniz.
Öznel Deneyimlerle Karar Vermek
Burada bilim insanlarının cevap vermekte sorun yaşadığı öznel deneyimler kavramı ortaya çıkmaktadır. Biraz önce belirttiğim örnekte bir can sıkıntısı söz konusudur, insanlar ya canları sıkıldığı için, ya korktuğu için ya da daha emniyetli hissedebilmek için kararlar verir. Yapılan araştırmalar göstermiştir ki Sapiens olarak adlandırılan insan ırkını diğer tüm canlılardan üstün kılan şey esnek ve kontrol edilebilir bir iletişime sahip olmaktır. İnsanlar kendi aralarında esnek ve karşılıklı güveni tahsis edebilme yeteneğine sahip iletişim becerileri sebebiyle müşterek kararlar alarak tek bir insanın başaramayacağı kadar büyük işleri başarabilmektedir.
Bilimsel çalışmalar göstermiştir ki insanlar en fazla 150 kişi ile samimi ve güven ilişkisi içinde iletişim kurabilmektedir. Hayvanlar üzerinden yapılan araştırmalarda ise çok daha şaşırtıcı sonuçlar elde edilmiştir, mesela bir bebek sobanın yakan bir araç olduğunu eli yandığında veya o acı deneyimini yaşadığında öğrenir fakat bir sincap daha önce hiç kış geçirmemiş olmasına rağmen fındık istiflemeye başlar. Aynı durum tüm memelilerde anne – bebek ilişkisi için de bulunmaktadır, bilimin cevap veremediği bir şekilde anne ile bebek arasında bağ vardır, bu bağ öznel bir deneyim olmaksızın bebeğin anne kontrolünde büyümesini gerekli kılar. Bir kuş yavrularının yaşaması için kendi hayatını gözünü kırpmadan ortaya koyabilir mesela, aynı durum insanlar için de geçerlidir.
Makine öğrenimi ve yapay zeka konusunda gelinen son nokta işte burasıdır. Bir insan öğrendiği bilgiler yüzünden gelecekte oluşması muhtemel bir olayı düşünüp önlem amaçlı bazı kararlar alıp faaliyete geçebilir. Mesela bir mühendis düşünün, yaptığı araştırmalarda bazı metallerin mukavemetleri ile ilgili çarpıcı bilgileri edinmiş olsun. Aradan biraz zaman geçtikten sonra, daha önce bir köprü inşasında kullandığı bazı metal parçaların okuduğu kaynaktaki gibi aşınabileceği endişesine kapılmış olsun. Günümüzde hiç bir yapay zeka aç kalacağı endişesiyle, veya daha önce ürettiği bir çıktının zarar göreceği endişesiyle yeni kararlar vermemektedir. Peki bir gün böyle kararlar verebilir duruma gelirse? Yani yazdığımız kodlar insanlar tarafından engellenebilir diye endişe edip bu konuda aksiyon alma becerisine sahip bir yapay zeka inşa edilirse ne olur?
Bu konudaki kafa yakan yorumları size bırakıyorum, yapay zeka, genel yapay zeka, öznel deneyimleri karşılayan genel yapay zeka ve daha fazlası için kurcalanacak çok kaynak var. Bu sorulara kısmen dahi olsa cevap verebilecek düzeyde kaynakları yazının yorum kısmına eklerseniz derin okuma için faydalı olacaktır.
