Kararlarımızı Özgür İradeyle mi Veriyoruz ?
Kim karar veriyor ?
2015 yılından beri devam eden bir dizi araştırma özgür irade kavramını tartışma konusu haline getirdi. Washington Üniversitesi tarafından yapılan bilimsel çalışmada farelerin beyinlerine cihazlar takılarak beyindeki ödül ve ceza merkezleri belirli eylemler için uyartıldı. Nöron yağmuru sayesinde fareler belirtilen işleri yapmak veya yapmamak için istekli hale getirilebildi, geliştirilen teknolojinin adı roborat.
Bu çalışmalar farelerin gelecekte göçük altındaki arama faaliyetlerine katılması, mayın ve tuzaklı alanlarda gezdirilerek bomba tespit edilmesi, casusluk hizmetlerinde kullanılması için geliştirildi. İlk bakışta uzaktan kumanda ile yönetilebilen canlı fareler olarak gördüğümüz şey aslında derin tartışmaların kaynağı haline geldi.
Çünkü, uzaktan kontrol edilen fareler bu eylemleri bir emir üzerine yapmıyor. Fareler konuşabilse ve onlara sorabilsek kendilerinden istenen eylemi sonsuz bir istek ve arzu ile yaptıklarını bundan çok büyük haz aldıklarını söylerler. Aynı şekilde ceza merkezinin tetiklendiği işlerde ise bunu yapmaktan tanımsız bir acı çektiğini söyleyeceklerdir.
Bu tanımdan sonra beynin çalışması ile ilgili bir soru ortaya çıkıyor. Farelerin bir şeyi istekle yapmalarını sağlayabiliyorsak, bizim bir şeyi istekle yapmamıza veya bir şeyden isteksizlik duymamıza kim nasıl karar veriyor? Bir gün bu kararları farelerde olduğu gibi insanlarda da verdirebilirsek insan yaşamı nasıl değişir?
Bu heyecan verici sorulara cevap olabilecek sayılı çalışmalar yapılmakta fakat henüz kaygılanacak düzeyde değil. Tesla’nın kurucusu Elon Musk’un gelecek hedefleri arasında tuttuğu ve ciddi yatırımlar yaptığı Neurolink bu amaca hizmet ediyor. Gelecekte bir şeyi yapmaktan keyif almanızı sağlayan bir başlık takabilirsiniz. Mesela eski sevgilinizden ayrıldınız ve bu size büyük acı veriyor. Başlığı alın eski sevgilinizden ayrılmanın keyif verici bir olay olduğunu programlayın ve taktığınızda ayrılık acısı muazzam bir haz duygusuna dönüşsün.
Bu teknoloji henüz insanlar üzerinde kullanılabilir değil, beyni kontrol edemese bile alzheimer hastalarının kontrolsüz hareketlerini engellemek için kullanılan araçlar bulunmaktadır. Gelecekte beyne müdahale daha da artarak insanların aylarca kapalı ortamlarda istediği hazları yaşamalarına imkan sağlayan teknolojiler geliştirilecek. Nitekim günümüzde bilgisayar oyunları, oyun konsolları ve metaverse teknolojileri insanları kolay yoldan mutlu etmeyi başarıyor.
